Po dwóch stronach barykady. Miłość za żelazną kurtyną

Sprawa elbląska to wydarzenia, o których wielu mieszkańców tego miasta wolałoby zapomnieć. Kiedy w 1949 roku spłonęła hala produkcyjna zakładów mechanicznych Zamech, władza komunistyczna postanowiła wykorzystać tę tragedię. Po pożarze, pod zarzutem sabotażu Urząd Bezpieczeństwa aresztował ponad 100 osób. Część aresztowanych nie miała żadnych związków z tragedią. Aresztowania objęły głównie reemigrantów z Francji, którzy zostali oskarżeni o tworzenie siatki szpiegowskiej. Wiele osób zmarło podczas śledztwa lub krótko po nim. Był to najbardziej odczuwalny w Elblągu akt stalinowskiego terroru. W 1956 roku wszystkich skazanych uniewinniono. 

Tyle historii. Przerażające jest to, że gdyby w moje ręce nie trafiła książka pt. "Po dwóch stronach barykady. Miłość za żelazną kurtyną" nie miałabym pojęcia o tych wydarzeniach. Tylu ludzi i tyle nieszczęść odeszło w zapomnienie. Należy wydawać takie książki właśnie dla pamięci. Żeby nie zapomnieć. 

Bronek Basista niewiele wie o przeszłości swoich rodziców. Swojego ojca ledwie pamiętał, a matka nigdy nie chciała rozmawiać o wydarzeniach z młodości. Jednak, kiedy okazało się, że Bronek może starać się o odszkodowanie za krzywdy rodziców, których doznali za czasów komuny - zaczął przeglądać dokumenty i papierzyska pozostałe po rodzicach z tamtych czasów. Niewiele tego było, ale może jednak się uda. 

Mam wrażenie, że osoba Bronka jest w powieści jedynie przyczynkiem do ukazania losów Agaty i Michała. Bronek jest taki jak i cały wątek, którego jest bohaterem - trochę bez charakteru, taki niemrawy i bez uczuć. Może i nie jest to właściwe w sytuacji, gdy z innych wątków rzeką wylewają się emocje, ale niewątpliwe pozwala to odpocząć czytelnikowi od nadmiaru szczegółów i informacji, którymi zalewa nas autorka przedstawiając losy rodziców. 

Tak naprawdę fabuła książki prowadzona jest dwuwątkowo i opiera się na postaciach Agaty oraz generała Bolesława Nieczuja - Ostrowskiego. Matka Agaty przybyła do Francji przed wojną, w poszukiwaniu pracy. Los nie szczędził jej bólu i rozczarowań. Kiedy poznała Michała, zakochała się w nim bez pamięci. Nie przeszkadzało jej, że mężczyzna ma w Polsce żonę i dwójkę dzieci. Szybko związała się z Michałem, a owocem związku była właśnie Agata. Michał szybko pokazał swoje prawdziwe oblicze i na samym początku wojny powrócił do Polski zostawiając we Francji Marię z dzieckiem. Agata szybko dorastała w silnym poczuciu bycia Polką. Żyła w ciągłej tęsknocie za ojczyzną podsycaną przez matkę. Niestety obraz Polski, jaki miała był w dużej mierze wykreowany przez stalinowską propagandę. Ani Ona ani matka nie wierzyły w zbrodnie katyńskie, choć w kronice filmowej widziały czaszki ze śladem po kuli. Propaganda była silniejsza i to pod jej wpływem kobiety postanowiły jednak wrócić do kraju. Jakież było zdziwienie, kiedy zamiast bogatego państwa zastały biedę i terror. 

Z powieści wyziera tragedia tamtych czasów i rozpacz pojedynczego człowieka, który nic nie może poradzić na panoszące się dookoła zło. Może tylko dzień po dniu walczyć o przetrwanie swoje i swojej rodziny i czekać na lepsze. Nie wiadomo, komu można zaufać nie wiadomo, kto przyjaciel, a kto wróg... Agata cierpi właściwie tylko dlatego, że urodziła się we Francji. To pozostawi w niej ranę na całe życie.... 

Powieść dobra, a nawet pokusiłabym się o stwierdzenie, że świetna, gdyby nie nadmierna szczegółowość autorki. Ja rozumiem, że pisała o tragicznej przeszłości swojego rodzinnego miasta i chciała w czytelniku pozostawić uczcie prawdziwości opisywanych zdarzeń. Zapewniam jednak, że gdyby użytych dat, faktów i dokumentów na ich potwierdzenie było o połowę mniej, powieść byłaby gładsza i przyjemniejsza w odbiorze. A tak podczas lektury musiałam bardzo uważać, aby nie zagubić fabuły. To psuło mi przyjemność czytania i powodowało, że lektura po prostu mnie nużyła. Nadmierna ilość szczegółów i nazwisk powodowała, że trudno było powiązać poszczególne osoby i wydarzenia, przez co nie mogłam w pełni przeżywać losów głównych bohaterów. Miejscami powieść zamieniała się w podręcznik do historii i to już drażniło mnie nieprzeciętnie. 

Pomimo tego zapewniam Was, że jeżeli powieść ta wpadnie w Wasze ręce - warto się nad nią pochylić. I niech Was nie zwiedzie słodka okładka. Treść książki wcale nie jest słodka. Jest przerażająca, ale należy ją przeczytać po to, aby pamiętać. Bo póki pamiętamy, zrobimy wszystko, aby ta historia nie powtórzyła się.